Stadsboerderij met ambitie
Duurzaam moestuinieren op het dak
De grote moestuin van PAKT in Antwerpen is één van de meest spectaculaire Belgische voorbeelden van de manier waarop wonen en werken binnen de stad kan samen gaan met het kweken van groenten en fruit. Bovendien is PAKT een stadsboerderij van het ambitieuze soort. De vastgoedeigenaars en een kleine groep bioboeren willen hier aantonen hoe zelfs op een dak duurzame landbouw mogelijk is. “We worden meer en meer een circulaire boerderij,” zegt woordvoerster Adje Van Oekelen. “We hergebruiken regenwater en we proberen zelfvoorzienend te zijn in compost, zodat we zo weinig mogelijk externe nutriënten aan onze dakbodem moeten toevoegen. En we oogsten ook de zaden van de groenten en het fruit dat we kweken.”
In de kantoren onder hen zijn werknemers van een mediabedrijf, een it-groep en een modellenbureau aan de slag. Op het gelijkvloers, rond een binnenplein, zijn klanten op weg naar de fitnesszaal, naar koffiebar Caffènation of pizzeria Standard. Maar hier, hoog boven de grond, zijn de stadsboeren aan het werk. Drie daken van voormalige pakhuizen, verbonden met metalen bruggen, vormen samen een boerderij van 1.800 vierkante meter. In bakken langs de dakrand groeien spruiten naast tijmstruiken. Langs de paadjes kronkelen courgetten. Er is een kippenhok en een serre met tomaten. Bakken met basilicum wisselen af met bijenkasten en een composthoop.
“Omdat een dak eigen uitdagingen meebrengt, kweken we hier niet in volle grond, maar op hooi, potgrond en lavastenen”
PAKT is een project dat drijft op enkele deeltijdse professionele stadsboeren en een grote groep buurtbewoners: 70 omwonenden betalen 50 euro lidgeld per maand om hier te komen tuinieren en bij te leren. Omdat elke dakboer het lidmaatschap kan delen met iemand anders – en omdat jongeren tot 18 jaar gratis meedoen – bestaat het Antwerpse boerenleger nu uit 150 deelnemers. Zij hebben onbeperkt toegang tot het dak en voeren samen taken uit aan de gemeenschappelijke moestuin.
“Toen PAKT in 2017 startte, had elke deelnemer zijn eigen kleine perceeltje, zoals in een volkstuintje. Maar dat hebben we veranderd omdat we één gezamenlijk project wilden maken,” zegt Adje. “Onze dakboeren mogen nog altijd 5 individuele planten opkweken, maar het idee is vooral dat we allemaal samen aan één teeltplan werken. Wieden, compost en water geven, oogsten… dat zijn allemaal taken die we in zelfsturende teams uitvoeren. Onze tuin is op die manier ook een sociaal experiment, want het is niet altijd evident om iedereen goed te laten samenwerken.” De moestuin van The Jane vormt een kleine uitzondering op dat gezamenlijk project: het tweesterrenrestaurant huurt op de daktuin een klein perceel voor eigen gebruik, voornamelijk voor de kweek van kruiden en bloemen.
“Onze moestuin is ook een sociaal experiment: met 150 tuiniers werken we aan een gezamenlijk teeltplan”
Een dakboerderij brengt zo zijn eigen uitdagingen mee. Kweken in volle grond is er hier nagenoeg niet bij. Slechts één van de drie daken is van beton en heeft een draagkracht van 1.000 kilo per vierkante meter, goed genoeg voor een stevige laag aarde. De twee andere daken boven de pakhuizen zijn van hout, verstevigd met stalen profielen. “Op de randen hebben die daken het meeste draagvermogen. Daar hebben we bakken gezet waarin we op potgrond kweken. Daartussen hebben we percelen aangelegd met lavastenen en potgrond, een hele lichte mengeling. Op andere percelen komt nog minder gewicht, omdat we er kweken op hooi, een oude techniek die de Azteken al gebruikten. We maken verse rijen hooi heel nat in het voorjaar, zodat ze beginnen fermenteren en zichzelf omzetten in compost. Zo krijgen we een goede voedingsbodem voor een nieuw groeiseizoen.”
In plaats van hun groenten en fruit in nette rijtjes naast elkaar te zetten, lijken de PAKT-boeren zowat alles kriskras door elkaar te zetten. Ook dat blijkt met de Azteken te maken te hebben. Zij waren al pioniers van de permacultuur, een teeltwijze waarbij boeren planten die elkaar versterken bij elkaar brengen. Zo gebruiken pronkbonen hier maïsstengels als klimrek. En die bonen bieden dan weer beschutting voor pompoenen. “Een ander voorbeeld van zo’n combinatieteelt is het afwisselen van éénjarige planten met vaste struiken en kruiden,” zegt Adje. “We willen dat dit een levende tuin wordt, die nooit helemaal stilvalt.”
